Định kiến và đọc vị: Từ say mê đến tử tế

Trong tình yêu có một khoảnh khắc quen thuộc mà vẫn mang đến nhiều bối rối: một người nói “không biết”, người kia lại cố đọc vị bằng việc phỏng đoán. Sự lệch nhịp nhỏ ấy phần nhiều đến từ thói quen tâm lý và cách xã hội nuôi dạy chúng ta. Khi gỡ lớp định kiến xuống, chầm chậm đi qua giai đoạn “falling in love” bằng sự tử tế, đồng thời chấp nhận những mùa nóng-lạnh của một mối quan hệ, mình bắt đầu lớn dần lên trong yêu thương.

1. Giới

Mình biết nhiều người đàn ông được dạy từ nhỏ rằng cảm xúc là thứ nên tiết chế. Họ giỏi hành động, giải quyết vấn đề, nhưng lại thiếu chữ để nhận diện và diễn đạt cảm xúc. Điều này không có nghĩa là họ “không có cảm xúc”, chỉ là hệ thống đặt tên và chuyển ngữ cảm xúc sang lời nói vốn chưa từng được giảng dạy hay rèn luyện.

Phụ nữ lại thường lớn lên trong môi trường coi trọng ngôn ngữ và mối quan hệ. Vốn được đào tạo phải kết nối cảm xúc qua chữ nghĩa, nên khi có điều gì lệch nhịp, mình sẽ bật chế độ phân tích. Phản ứng này xuất phát từ động lực sâu xa là nhu cầu an toàn: tìm nguyên nhân để dự đoán tương lai, và khi ấy, mình đã vô tình kích hoạt cơ chế kiểm soát và phòng vệ.

Giáo dục cũng để lại dấu vết: con trai thường được khen khi tự chủ, con gái được khen khi tinh tế. Lâu dần, các vòng phản hồi tạo thành thói quen phản xạ, cơ thể phản ứng với căng thẳng theo những cách riêng biệt: có người nghiêng về phản ứng đối đầu hoặc rút lui, nhưng cũng có người hướng đến việc chăm sóc và kết nối.

Vậy nên khi một người đàn ông nói “anh không biết”, đó thật sự là trạng thái trung thực: anh chưa kịp dịch cảm xúc sang câu chữ. Còn khi một người phụ nữ hỏi “vì sao?”, đó cũng là một trạng thái vô cùng bình thường: cô ấy cần giải nghĩa để cảm thấy an toàn.

2. Dưỡng chất từ sự tử tế

Đa số các cặp đôi thường bước vào những ngày đầu yêu với sự lẫn lộn giữa đam mê chinh phục, cảm giác mới lạ và cả những thiếu thốn bên trong. Não bộ thích phần thưởng nhanh, thích bất ngờ và tính không chắc chắn, nên những nhịp đuổi bắt ban đầu luôn tạo ra sự cuốn hút khó cưỡng. Nhưng để đi từ say mê đến yêu, chúng ta đều cần thời gian cho những nhịp điệu chậm: quan sát, hiểu và cảm thông. Và trên tất cả, mình tin sự tử tế chính là nền móng cốt lõi cho mọi mối quan hệ tình cảm.

Sự tử tế không phải là việc cố tỏ ra dễ thương để được yêu, mà là hành vi không vụ lợi, xuất phát từ sự quan tâm và tôn trọng. Sự tử tế vận hành như một loại quán tính cảm xúc, âm thầm bồi dưỡng niềm tin, khiến tình cảm dày lên theo năm tháng. Dần dần, khi sự tử tế đã trở thành thói quen, những cảm xúc mãnh liệt ban đầu chắc chắn sẽ chuyển hóa từ pháo hoa lấp lánh sang ánh đèn ấm áp của một bữa tối bình yên.

3. Chấp nhận nhịp nóng lạnh

Cũng giống như mọi mối quan hệ khác trong cuộc sống, mình tin tình yêu cũng...có mùa.

Có ngày mình líu lo hoài không chán, có ngày chỉ muốn thu mình.

Có giai đoạn bùng nổ những câu chuyện, có giai đoạn mỗi người lặng lẽ tự thân.

Mong muốn một tình cảm ổn định thường là biểu hiện của nỗi sợ: sợ thay đổi, sợ mất, sợ đau, từ đó dễ dàng nảy sinh nhu cầu kiểm soát, mà kiểm soát chính là chống lại sự sống, là phá vỡ quy luật vận hành tự nhiên của mọi sự vật và hiện tượng.

Tình yêu là quá trình cả hai cùng đồng hành, phát triển và trưởng thành trên cơ sở tôn trọng sự khác biệt. Chúng ta yêu một người và mong họ hạnh phúc, thì họ phải được là chính họ, được trở về nguyên bản khi ở cạnh mình; thì mình không thể vừa yêu vừa cố bó khuôn, và cách duy nhất để tháo nút chính là chấp nhận nhịp nóng-lạnh của tình yêu, tôn trọng không gian riêng của mỗi người.

Trưởng thành trong tình yêu có thể bắt đầu từ ba cam kết đơn giản:

1. Một là tôn trọng quyền cá nhân: mỗi người có khoảng riêng không cần biện minh, có lịch trình và mối quan tâm độc lập.

2. Hai là minh bạch nhu cầu: mình không đọc được ý nghĩ của nhau, nên nhu cầu cần được nói ra, cụ thể và tử tế.

3. Ba là trách nhiệm với cảm xúc của chính mình: mình có thể mời người kia đồng hành, nhưng mình không thể trao cho họ chiếc chìa khóa điều khiển tâm trạng và áp cho họ trách nhiệm phải làm mình vui/hạnh phúc.

Khi chấp nhận nhịp nóng-lạnh này, mình bớt hoảng hốt trước những ngày thấy hơi xa, hay những khoảng yên tĩnh của mối quan hệ. Mình cũng học cách chủ động hơn, không suy diễn hay chờ đợi được đoán ý nữa. Hôm nào mình thấy nhớ sẽ nhắn nhớ, hôm nào muốn ôm sẽ nói muốn ôm, và hôm nào cần một mình cũng sẽ thông báo rõ ràng.

Hành trình ngôn ngữ

Mình bắt đầu bài viết bằng câu “Anh không biết”. Giờ mình muốn kết thúc bằng một lời hẹn: “Mình còn đang học.” Học cách chậm lại để cảm nhận rồi mới nói. Học cách nghe câu hỏi vì sao như một lời cầu an, không phải lời luận tội. Học cách dùng sự tử tế như một thói quen nhỏ mỗi ngày. Và học cách không kiểm soát nhau, để mỗi người được là chính mình trong sự phát triển của mối quan hệ.

Yêu là chọn đồng hành, không phải sở hữu. Khi mình giữ được quan điểm ấy qua những thăng trầm, tình yêu không cần “ổn định mãi mãi”, vì nó luôn tồn tại, lúc khởi lúc suy, khi nở khi tàn.

11/08/2025,

T.